210. ROCZNICA INSUREKCJI KOŚCIUSZKOWSKIEJ

Czciła i szanowała Polska wszystkich swych zasłużonych i dotąd to czyni. Uwielbienie jednak dla Kościuszki przybrało cechy zupełnie odrębne; nikogo nie było przedtem, ani potem, ku komu z takim rzewnem przywiązaniem lgnęłyby serca wszystkich - to słowa wstępu katalogu wydanego we Lwowie w 1917 roku - roku wojennym - przez Komitet Obchodów Setnej Rocznicy śmierci Naczelnika, w którym zarejestrowano ponad osiemset pamiątek związanych bezpośrednio i pośrednio z osobą przywódcy Insurekcji.

Niecałe dwieście lat później w roku 1994, przy okazji obchodów dwusetnej rocznicy wybuchu Powstania Kościuszkowskiego, ówczesny prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Lech Wałęsa powiedział: Wśród bohaterów naszych dziejów ten jest na pewno najpierwszy. Od ponad dwustu lat, od czasu, gdy pod Jego dowództwem wojsko polskie ruszyło do obrony zagrożonej wolności i niepodległości kraju - Jego imię czczą wszystkie pokolenia Polaków. Przywołują je w godzinie kolejnej walki o Polskę, bo żadnemu pokoleniu Polaków od dwóch wieków walka nie była oszczędzona.

To prawda. W panteonie bohaterów narodowych postać Tadeusza Kościuszki (1746-1817) - symbol wolności, demokracji i niepodległości - jawi się w sposób szczególny. To właśnie Naczelnik Powstania - opiewany w poezji, bohater utworów scenicznych, wdzięczny temat dla grafików i malarzy, patronujący ulicom, szkołom, zakładom pracy, uczelniom w wielu miastach kraju, spoglądający z bastionu na gości odwiedzających wawelskie wzgórze - należy do polskich bohaterów najlepiej utrwalonych w twórczości medalierskiej. Wprawdzie za życia Naczelnika nie powstały żadne prace medalierskie poświęcone jego osobie, ale za to lata późniejsze, szczególnie rok 1917, w którym obchodzono setną rocznicę jego zgonu, przynoszą niezwykły wysyp prac przedstawiających wodza Insurekcji w sposób niestety dość sztampowy, wzorujący się na najstarszym portrecie Naczelnika z 1795 roku wykonanym przez Józefa Grassiego, czy późniejszym portrecie Kazimierza Wojniakowskiego i rysunkach Gustawa Tauberta oraz, najczęściej, Antoniego Kapellera. W pracach tych postać Tadeusza Kościuszki przedstawiana jest najczęściej w pozie heroicznej, z egzaltowana twarzą. Odziany jest przeważnie w krakowska sukmanę, z megierką (lub bez) na głowie, z fontaziem na szyi, bandoletem na piersi, udekorowanego Orderem Cyncynnata z krzyżem Virtuti Militari, czasem z szablą w ręku. Istotny motyw ikonografii kościuszkowskiej stanowi oręż chłopów - kosa oraz hasła: Żywią y bronią oraz Wolność, całość, niepodległość.

Wystawa zorganizowana w 210 rocznicê wybuchu Insurekcji, adresowana jest przede wszystkim do młodego odbiorcy, przedstawia wizerunki Naczelnika upamiętnione na medalach, medalionach, plakietach o oznakach zgromadzonych z zbiorach Muzeum Sztuki Medalierskiej począwszy od najstarszego wydanego kilka lat po śmierci medalionu Tadeusza Kościuszki autorstwa Jeana P. Davida d'Angers z 1830 roku po prace współczesnych wybitnych medalierów polskich sprzed dziesięciu lat. Ekspozycją poszerzono o medale bitwy i inne wydarzenia Insurekcji. Przedstawiono również medale i odznaki wydane przez różne instytucje, którym patronuje Tadeusz Kościuszko.