NAD NAMI ORZEŁ BIAŁY

ZNAKI PAŃSTWA W WOJSKU

Obecność symboli państwowych, herbu lub samego godła, barw narodowych, monogramu panującego, zastąpionego z czasem monogramem nazwy państwa, niezmiennie towarzyszy wojsku, i to od dawna. Symbole te widnieją nie tylko na najważniejszych znakach – sztandarach i morskich banderach, ale występują także na mundurze i oporządzeniu wojskowym oraz broni. Najwcześniej pojawiły się na chorągwiach, z czasem na sztandarach, a niemal równocześnie - na wprowadzanych w XVII w. mundurach. Naczelny znak państwa – herb, to najczęściej stosowany symbol. W Polsce zwykle równolegle używano samo godło, Orła Białego. Jeżeli przyjąć, że pod pojęciem herbu państwowego rozumiemy ściśle określony wizerunek stosowany na pieczęciach państwa, to we wcześniejszych okresach rzadko występował w wojsku dokładnie odwzorowany. Co więcej, dość wcześnie, bo już w XVII w. pojawiła się tendencja do wyodrębnienia wizerunku godła specjalnego, używanego tylko w wojsku. Wiele wskazuje na to, że polski Orzeł wojskowy, to znak Orła Białego z insygniami królewskimi w szponach, berłem i jabłkiem. Dopiero w latach Księstwa Warszawskiego Orzeł ten, po odjęciu insygniów, został osadzony na półkolistej tarczy, tzw. tarczy amazonek i odtąd już nieprzerwanie występuje w wojsku tylko w takiej postaci. Jednak znakiem na wojskowych mundurach najwcześniejszym, jest kokarda królewska, utożsamiana ze znakiem państwowym. W Polsce pierwotnie biała, sporadycznie biało-czerwona, od uchwały Sejmu w Powstaniu Listopadowym już stale biało-czerwona. Herby Rzeczypospolitej lub samego Orła nakładano na służbowe ryngrafy oficerskie, ładownice jazdy będące także znakiem służby, z czasem - na nakryciach głowy. Najmniejszym i najskromniejszym elementem munduru, na którym pojawiał się polski Orzeł, to wojskowy guzik. W latach Księstwa Warszawskiego używano go w odmianie wojskowej, później był to wizerunek godła państwowego, a obecnie ponownie występuje na guzikach Orzeł wojskowy. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., dla Wojska Polskiego wprowadzono wiele znaków z użyciem Orła, zarówno państwowego, jak i wojskowego. Pierwotnie Orzeł państwowy miał kształt nawiązujący do wizerunku używanego na pieczęci Rzeczypospolitej z 1919 r. Od roku 1927 obowiązywał nowy wzór, z pozostawieniem jednak w niektórych przypadkach starego znaku. Najliczniej godła te zdobiły sztandary, płomienie do fanfar i fartuchy na kotły i werble, występowały na pieczęciach i różnych drukach, i na licznie wówczas wprowadzanych pułkowych odznakach pamiątkowych. Tu, i na sztandarach, spełniały one funkcje reprezentacyjne, symbolizowały państwo polskie. Znak Orła umieszczany na oporządzeniu wojskowym, był z kolei znakiem własnościowym skarbu państwa. W latach II wojny światowej kontynuowano używanie Orła państwowego w wojsku, co nabierało specjalnego wyrazu w sytuacji wojska formowanego na obczyźnie. Po wojnie, i dzisiaj, w Wojsku Polskim Orzeł Biały występuje nadal w dwóch wersjach – godła państwowego i Orła wojskowego. Ten dualizm znaków państwowych na taką skalę nie jest znany z innych armii, stąd wystawa zorganizowana w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym ma za zadanie wydobycia tej polskiej specyfiki na tle obyczajów w armiach innych państw. Jest to pierwsze takie spojrzenie na polskie znaki narodowe, a organizatorzy wystawy mają nadzieję, że przybliży ona znajomość narodowych symboli, znaków naszej narodowej tożsamości.