Stanisław Moniuszko

• data premiery: 30-05-2015
• Tradycją Opery Śląskiej w Bytomiu podczas każdego jubileuszowego roku, jest prezentacja dzieł ojca opery narodowej – Stanisława Moniuszki. Z reguły były to premierowe inscenizacje dwóch koronnych oper tego kompozytora – „Strasznego dworu” lub „Halki”, którą to operą bytomski teatr zapoczątkował swoją artystyczną działalność w roku 1945. Tym razem jednak – w tak symbolicznym momencie, z okazji Jubileuszu 70-lecia istnienia – na scenie Opery Śląskiej pojawią się nieco mniej znane, jednoaktowe utwory – opera „Verbum nobile” i balet „Na kwaterunku”. Oba tytuły wystawione w ramach jednego wieczoru 30 maja br. zainaugurują Jubileuszowy Festiwal Opery Śląskiej – wydarzenie z okazji obchodów Jubileuszu 70. rocznicy jej powstania objęte Honorowym Patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Reżyserem i choreografem przedstawienia jest Henryk Konwiński, który w swym zamyśle inscenizacyjnym poprzez postacie występujące w jednej i drugiej części postanowił połączyć te dwa tytuły w spójną całość, a akcję baletu umieścić podczas „Nocy Kupały”, by podkreślić pełen polskości i wdzięku obyczaj – stąd także podtytuł – „Na kwaterunku, czyli Noc Świętojańska albo Sobótka”. Spoglądając na artystyczną historię Opery Śląskiej, można zauważyć, że tytuły te widniały już w repertuarze bytomskiego Teatru; „Verbum nobile” w premierowej inscenizacji pojawiło się dwukrotnie: po raz pierwszy w roku 1948 (kier. muz. Edwin Kowalski, reż. Bolesław Fotygo-Folański, scen. Stanisław Jarocki), kolejny raz w roku 1972 (kier. muz. Antoni Duda, reż. Tadeusz Świechowicz, scen. Tadeusz Gryglewski). Premiera baletu „Na kwaterunku” miała miejsce w 1952 r. (kier. muz. Edmund Springer, insc. i chor. Mikołaj Kopiński, scen. Tadeusz Gryglewski). Jednoaktowa opera „Verbum nobile” (słowo szlacheckie) z roku 1861 była owocem współpracy Stanisława Moniuszki z librecistą, poetą, dramaturgiem i aktorem – Janem Chęcińskim. Warszawska premiera została przyjęta przez krytykę i publiczność z dużym uznaniem, a Jan Chęciński od tamtego momentu stał się głównym współpracownikiem literackim Moniuszki. Ukoronowaniem tej relacji było późniejsze, bodaj najwybitniejsze dzieło w karierze artystycznej tego kompozytora – opera „Straszny dwór”. „Verbum nobile” uznana została za staroszlachecką sielankę, urokliwy obrazek rodzajowy przeniesiony na scenę z życia bardzo sarmackich i z natury patriotycznych dworków szlacheckich, pełen sentymentu opis polskiej wsi, choć w istocie i w założeniu jej twórców miała być satyrą wymierzoną w mentalność i sposób bycia szerokich warstw szlacheckich. Niewątpliwie opera ta, której zarzucano czasem pewną naiwność, cechuje się lekkością i bezpretensjonalnością, do której kompozytor i librecista włożyli sporo szczerego sentymentu. Nie inaczej było zapewne w przypadku jednoaktowego baletu „Na kwaterunku” (lub „Na kwaterze” – tytuły te funkcjonowały obok siebie) z roku 1868. Moniuszko zamierzał napisać balet o tematyce polskiej, lecz wskutek interwencji cenzury przeciwstawiającej się wszelkim elementom polskości w teatrach, był zmuszony wprowadzić pewne zmiany – akcja utworu rozgrywała się we wsi bretońskiej wśród żuawów, w muzyce pojawiły się motywy francuskich piosenek żołnierskich (kadryl żołnierski), a mazur otrzymał nazwę kadryla wiejskiego. Kompozytor, pisząc po raz pierwszy muzykę do gotowego libretta, zastosował się do wskazówek jego twórcy – reżysera i choreografa – Hipolita Meuniera. Jednak oryginalne libretto baletu z muzyką w całości skomponowaną przez Moniuszkę nie zachowało się. Utwór powrócił na scenę w 1931 roku z librettem spolszczonym przez choreografa Piotra Zajlicha, a kolejni realizatorzy wprowadzali dalsze zmiany dopasowując akcję do własnych koncepcji choreograficznych. I tym razem spektakl pojawi się na bytomskiej scenie w specjalnym opracowaniu libretta, którego podjął się reżyser i choreograf przedstawienia – Henryk Konwiński.