Witaj Turcjo !

Współczesna karykatura turecka

Na wystawie zobaczymy blisko 190 karykatur i rysunków satyrycznych autorstwa 44 artystów.

Karykatura turecka, podobnie jak to miało miejsce w innych krajach Europy i świata, powstawała i rozwijała się wraz z wrastającą rolą prasy codziennej i periodycznej w pierwszej połowie XIX w. Po niespełna 40 latach od chwili wydania pierwszej gazety tureckiej Takim-i Vekayi, powstał w Turcji tygodnik satyryczny - Diyojen. W czasopiśmie tym obok satyrycznych tekstów literackich i publicystycznych pojawiły się też liczne karykatury – z reguły niestety anonimowe. Słusznie więc rok 1870, w którym wydano pierwszy numer tego tygodnika, uznawany jest za datę powstania nowożytnej karykatury tureckiej.

Karykatury z okresu I Konstytucji, to w większości: dowcipy, wiersze i podkreślające ich charakter rysunki satyryczne. Wśród licznych autorów tego okresu można wyróżnić takie nazwiska jak np.: K. Opçanadassis, Nişan G, Berberyan oraz Riza. W roku 1908 wraz z ogłoszeniem II Konstytucji tureckiej powstałe zmiany polityczne przyniosły znaczne ożywienie działalności prasy, w tym również czasopiśmiennictwa satyrycznego.

Szczególne znaczenie miały tygodniki Kalem i Cem, których czołowym rysownikiem był Camil Cem, uważany powszechnie za twórcę współczesnej karykatury politycznej i portretowej w Turcji.

Wraz z proklamowaniem Republiki Tureckiej w roku 1923 karykatura prasowa współuczestniczyła w wysiłkach tworzeniu nowego państwa i kształtowaniu nowego społeczeństwa republikańskiego. Stało się to głównie za sprawą dwóch artystów - Cemala Nadira Gülera i Ramiza Gökçe. Dzięki nim rysunek satyryczny został szeroko spopularyzowany i stał się ulubionym wręcz gatunkiem artystycznym, szczególnie wśród młodego pokolenia. W latach tych czołową rolę w popularyzacji i promowaniu nowych trendów artystycznych w karykaturze tureckiej odegrał tygodnik satyryczny Akbaba (Sęp) wydawany przez Yusufa Zija Ortaça. Szczególnie znaczącymi karykaturzystami tego tygodnika byli: Kozmo Togo, Salih Erimez i Münif Fehim.

Po II wojnie światowej Turcja przeszła na system wielopartyjny i wraz z wynikającymi z tego faktu swobodami społecznymi, także satyra znacząco zmieniła swe oblicze. Najważniejszym tytułem prasowym inicjującym nowy styl było czasopismo satyryczne Marko Pasa wydawane przez Sabahattina Alego i Aziz Nesina, a opatrzone w większości rysunkami Mustafy Uykusuza.

W latach 50-tych XX w. nowe pokolenie artystów wniosło do sztuki karykatury świeże spojrzenie i rozwinęło satyrę rysunkową nie opartą już na słowie pisanym. Grupa ta tworząca nowoczesną estetykę karykatury była jednocześnie głęboko zaangażowana w bieżące problemy społeczne, lokalne i międzynarodowe. Rozpowszechniali oni nowe spojrzenie na karykaturę nie tylko poprzez rysunki, ale także poprzez teksty publicystyczne organizacje wystaw, odczyty i działalność edytorską.

Utworzone w latach 70-tych ubiegłego wieku Stowarzyszenie Karykaturzystów Tureckich wraz z zainicjowanym przez nie wtedy Międzynarodowym Konkursem Karykatury im. Nesretti Hocy, poprzez wspólne wystawy, katalogi i inne publikacje walnie przyczyniło się do wychowania pokolenia młodych artystów. W okresie tym młodzi karykaturzyści skupieni wokół tygodnika satyrycznego Girgir tworzyli aktualną satyrę opartą na dowcipie tekstowym wyśmiewającą konkretne osoby i sytuacje tak jak np. te, które powstawały podczas nie zawsze planowego rozwoju miast tureckich.

Po roku 1980 zmiany wartości ujawniające się w życiu i myśleniu społeczeństwa tureckiego znalazły swój żywy komentarz zarówno w humorze tekstowo-rysunkowym, jak tez tzw. czystym (beztekstowym) rysunku. Celowali w tym szczególnie i celują nadal tacy artyści jak np.: İsmail Gülgeç, Kamil Masaraci, Salih Memecan, Semih Poroy i wielu jeszcze innych.

Aktualnie w karykaturze tureckiej wyważone są dwa nurty tematyczne: lokalno - etniczny, komentujący w żartobliwy sposób zalety i przywary społeczeństwa z silnym nawiązaniem do przeszłości naszego Narodu i Państwa oraz uniwersalny, zrozumiały dla wszystkich odbiorców niezależnie od ich wieku i narodowości. I taki też dwutorowy charakter ma wystawa prezentowana w Muzeum Karykatury w Warszawie. Wśród wielotematycznych rysunków pewną dominację stanowią prace pochodzące z dwóch wewnętrznych konkursów – Kino i Film oraz Japonia w oczach Turków.