Wizerunek króla Dawida

w średniowiecznych rękopisach iluminowanych Biblioteki Książąt Czartoryskich

Fascynujący i do dziś żywy tekst Psałterza zyskał w średniowieczu istotne uzupełnienie w postaci ilustrujących go miniatur. Program dekoracji malarskiej ewoluował od rozbudowanych cykli narracyjnych – wybitnych kreacji wczesnego średniowiecza (np. tzw. Psałterz Utrechcki), aby w XIII wieku ograniczyć się do ośmiu standardowych inicjałów rozpoczynających określone psalmy. W ich wnętrzach pojawiła się postać króla Dawida, chociaż, jako dosłowne ilustracje początkowych słów psalmu, same przedstawienia wiązały się z jego osobą w sposób pośredni. Odtąd Dawid – król i prorok, rex et propheta na stałe zagościł w różnego rodzaju rękopisach iluminowanych: psałterzach, bibliach, brewiarzach i modlitewnikach. Obraz Dawida, pierwotnie nierozerwalnie zrośnięty ze swym liturgicznym podłożem w postaci tekstu psalmów, z czasem przekształcił się w metaforyczny obraz doskonałej modlitwy, wzór relacji człowieka ze swoim Stwórcą, zyskując funkcję obrazu dewocyjnego. Takim widzimy go w kodeksach luksusowych godzinek, w których rozpoczynał zwykle część zawierającą Siedem psalmów pokutnych. Niejako pomiędzy tymi dwoma biegunami, wyznaczonymi z jednej strony przez teologiczną wykładnię psalmów a z drugiej – ich funkcję dewocyjną, znalazły się sceny o charakterze narracyjnym historycznym, często na kartach średniowiecznych ksiąg goszczą sceny z Dawidem namaszczanym przez Samuela, walczącym z Goliatem, pojawia się postać Betsabe, widzimy Dawida i Abisag.

W rękopisach kolekcji Czartoryskich temat Dawida reprezentowany jest we wszystkich z wymienionych znaczeń, stąd wszystkie one będą elementami przygotowanego pokazu. Zaprezentujemy dziesięć rękopisów, z których większość prezentowana będzie – w naszych czasach – po raz pierwszy.