Jan Spychalski 1893 – 1946

Skupienie i marzenie

Monograficzna wystawa twórczości Jana Spychalskiego, zorganizowaną i otwartą pod koniec października 2004 roku przez Muzeum Narodowe w Poznaniu, następnie pokazywaną w warszawskiej “Zachęcie'.

Ekspozycję tworzy ponad dwieście prac poznańskiego artysty – obrazów, akwarel i rysunków – pochodzących zarówno z państwowych kolekcji, jak i będących własnością osób prywatnych, głównie rodziny artysty.

Jego twórczość stała się legendą w dziejach sztuki polskiej, szczególnie środowiska poznańskiego, nieznaną jednak szerszemu gronu widzów, ponieważ od lat nie wystawianą. Obrazy Spychalskiego to przede wszystkim pejzaże i martwe natury, pełne nastroju kontemplacji, ciszy i powagi.

Jest to malarstwo nie podlegające modom artystycznym, ujmujące prostotą i poezją przedstawienia, kameralne, niewielkie formatowo. Twórczość ta osiągnęła swą pełnię w połowie lat 30., a rozwój artystyczny Spychalskiego przerwała wojna i wczesna jego śmierć w wieku 53 lat.

To wymagające malarstwo potrzebuje spokoju, ciszy i refleksji. Bardzo pomocny przy oglądaniu wystawy jest doskonały katalog w opracowaniu córki artysty, długoletniego kuratora Zbiorów Malarstwa Polskiego Muzeum Narodowego w Poznaniu, Agnieszki Ławniczakowej. Być może na niezwykłą odrębność tej sztuki wpłynął brak regularnych studiów artystycznych, nie można jednak w żadnym przypadku zaliczyć Spychalskiego do grona malarzy “naiwnych'. To pełen wrażliwości na piękno formy i kolor malarz “osobny', nie poddający się zaszeregowaniu artystycznemu. Pełne poezji i metafizyki potrafią być jego najprostsze martwe natury, pojedyncze kwiaty, fragment białego muru, płaszcz wiszący na drzwiach. Umiał przepajać swoim “skupieniem i marzeniem' pozornie nieefektowne widoki i motywy napotkane podczas spaceru po najbliższej okolicy. Jego pejzaże na ogół pozbawione są obecności człowieka, chętnie natomiast artysta malował ślady ludzkiej działalności – tory, wiadukty, barki na rzece, trakcje elektryczne, nie ingerujące w przyrodę, ale ją dopełniające. Oczywiście większość krajobrazów to fragmenty, bądź okolice Poznania, widziane jednak z bardzo osobistej perspektywy. Malarstwo to, pełne ciszy, emanuje zachwytem nad światem, tajemnicą. Dla widzów krakowskich będzie to na pewno zupełnie nowe doświadczenie.