Odczarowanie

Wystawa zbiorowa

"Odczarowanie"

Inspiracją dla zrealizowanego na przełomie września i października 2007 roku w Zielonej Górze projektu „Odczarowanie” była lokalna historia. W latach 1652-1669 na terenach dzisiejszej Zielonej Góry miały miejsce jedne z najgłośniejszych w tej części Europy procesy o czary. W ciągu kilkunastu lat za domniemane kontakty z diabłem torturowano i zabito 13 kobiet. Wydarzenia te stanowiły pretekst dla ukazania rozbieżności między historią a zmitologizowanymi i okrojonymi wersjami pamięci o niej. Pamięci faktów, które uległy procesowi oswojenia czy wręcz infantylizacji, zapełniając ciepły i wygodny obszar baśni i mitu, w którym niewygodne treści zastąpione zostały łatwą do zaakceptowania uproszczoną legendą.

Uczestniczący w akcji „Odczarowanie” artyści dotknęli obszaru zbiorowej (nie)pamięci, przywołując na nowo zdarzenia sprzed trzech stuleci, prowokując, przynajmniej częściową rekonstrukcję pamięci i weryfikację uładzonego mitu. Projekt stanowił próbę odpowiedzi na pytanie, na ile czas i wyobraźnia modyfikują naszą wizję historii i w jaki sposób zdeformowana postać pamięci funkcjonuje w społecznej świadomości.

Idea

Przywołane podczas „Odczarowania” zagadnienia dotyczące historii, która wydarzyła się siedemnastowiecznych realiach miasta Grünberg (dzisiejszej Zielonej Góry), stały się inspiracją dla kontynuowania refleksji nad wymiarami funkcjonowania samej pamięci i procesów jakim podlega we współczesności: postawienia pytania, co tak naprawdę możemy dziś wiedzieć o przeszłości.

Wizja minionych wydarzeń składana jest z fragmentów archiwów, strzępków wspomnień przekazywanych nam przez przodków, pozostawionych przez nich budowli i pomników. W tych świadectwach zawarte są losy ludzi, historie społeczności i miejsc. Na ile jednak jesteśmy w stanie weryfikować te źródła. Czyją pamięcią posługujemy się, mówiąc o przeszłości? Jej wizja, zmodyfikowana wielokrotnymi przekazami, interpretacjami, jednostkowymi i grupowymi wspomnieniami, relacjami nakładających się obrazów i odczuć, nigdy nie może być ani obiektywna, ani jednolita. Nie jest to już pamięć, ale rodzaj post-pamięci, pamięć zapośredniczona przekazami lub ich brakiem. Zapytać zatem można, w jaki sposób przeszłość, do której faktycznie nie mamy dostępu o tyle, że nie możemy jej realnie doświadczyć, a która poddana była wielokrotnym przetworzeniom w czasie, istnieje dla nas współcześnie. Co stanowi o jej, zapisanym w naszej świadomości, charakterze? Pytania te nabierają szczególnego znaczenia, gdy zadamy je w kontekście konkretnego miejsca, przestrzeni, w której pamięć historii i jej świadectwa są przechowywane. Takim charakterystycznym obszarem dla refleksji nad przeszłością są tereny tak zwanych „ziem odzyskanych”; należy do nich Zielona Góra, gdzie rozpoczął się projekt „Odczarowanie”, ale może jeszcze wyraźniej Wrocław, którego historia niemal naturalnie kojarzy się z wielością nakładających się na siebie obrazów minionego czasu. Powojenna historia tych miejsc wyznacza przynajmniej dwa obszary pamięci; z jednej strony zapisany jest w nich nadmiar pamięci oficjalnej; służącej podkreślaniu tożsamości odzyskanej, czy raczej sankcjonowanej na nowo w zmienionych warunkach powojennej rzeczywistości, z drugiej strony widoczny jest jej niedobór - obszary pamięci należące do dawnego miasta zostały wyparte lub zastąpione nowymi konstrukcjami.

Wrocławska kontynuacja rozpoczętego w zielonogórskim BWA przedsięwzięcia, nie będzie odwoływać się do jednej opowieści, ale do wielości wymiarów mówienia o minionym czasie. Przedmiotem projektu będzie refleksja nad mechanizmami rządzącymi pamięcią przeszłości, postawienie pytania, w jaki sposób owa pamięć, czy raczej post-pamięć istnieje we współczesnej świadomości, zarówno zbiorowej, jak indywidualnej. Jak historia bywa kreowana, manipulowana i wypierana.

Prace zebrane na wystawie ukazać mają zagadnienia pamięci i historii jako jak najbardziej żywy i aktualny dziś dyskurs współczesności, również w kontekście specyficznego miejsca, jakie zajmuje na mapie historii Wrocław.

artystki/artyści:

Paweł Althamer

Tomasz Bajer

Anna Baumgart

Bogna Burska

Rafał Jakubowicz

Jerzy Kosałka

Tomasz Kozak

Robert Kuśmirowski

Anka Leśniak

Joanna Rajkowska

Aleka Polis

Sędzia Główny (Karolina Wiktor, Aleksandra Kubiak)

Krzysztof Wałaszek