24.01 pt 18.00 // O SZTUCE I INNYCH DEMONACH / Skąd się wzięły syreny na pustyni?

Kiedy otworzymy Biblię na trzynastym rozdziale starotestamentowej Księgi Izajasza przeczytamy jedno z najsłynniejszych proroctw – wyrok na miasto Babilon. W obrazowy sposób kreśli Izajasz, jaki będzie los jednego z najpotężniejszych miast tamtej epoki. Prorok odmalował przed czytelnikiem obraz miejsca opuszczonego. Oto potężne miasto, niegdyś tętniące życiem, stanie się miejscem zamieszkania dzikich zwierząt – sów, strusi, dzikich kozłów, szakali oraz hien. Zwierzęta te, unikające towarzystwa człowieka, trafnie stają się symbolem wiecznego i całkowitego opustoszenia i wyludnienia Babilonu.

Zwierzęta biblijne od wieków budziły zainteresowanie czytelników Pisma Świętego. W 1663 roku znawca języków klasycznych i semickich, Samuel Bochart (1599-1667) wydał w Londynie dzieło pt. Hierozoicon, albo o zwierzętach Pisma Świętego. Napisane w języku łacińskim dzieło francuskiego uczonego zostało opublikowane w dwóch tomach. Pierwszy został podzielony na cztery księgi i zawarto w nim informacje ogólne na temat zwierząt oraz szczegółowo opowiedziano o czworonogach. Tom drugi składa się z sześciu ksiąg, które traktują o ptakach, wężach, owadach, zwierzętach wodnych oraz zwierzętach fantastycznych. Ostatnia księga drugiego tomu monumentalnego dzieła Bocharta traktowała o zwierzętach dubiis sive fabulosis. Odnajdziemy w niej m. in. rozdziały na temat gryfa (gryps), mrówkolwa (myrmecoleo), feniksa (phoenix), faunów figowych (faunus ficarius), syren (siren) czy onocentaurów (onocentaurus).

Dzisiejszego czytelnika Pisma Świętego może dziwić, że w pracy naukowej na temat biblijnych zoonimów francuski badacz poświęcił zwierzętom fantastycznym całą księgę. Nie ulega jednak wątpliwości, że dwa najbardziej znane, cenione i rozpowszechnione w Europie starożytne przekłady Biblii – Septuaginta i Wulgata – pełne są istot, które wielu komentatorów starożytnych, średniowiecznych, a także nowożytnych, uznawało właśnie za dubiis sive fabulosis.

Tłumacze Septuaginty oraz św. Hieronim, przekładając występujące w proroctwie Izajasza hebrajskie zoonimy, będące częstohapax legomena (tj. słowami tylko jeden raz występującymi w Biblii), zasiedlili pustkowia babilońskie nie tylko zwierzętami zamieszkującymi miejsca odosobnione, ale też jednorożcami, onocentaurami, smokami, kosmaczami, a nawet mitologicznymi syrenami. Te ostatnie będą przedmiotem naszego połączonego z dyskusją wykładu, w którym postaramy się odpowiedzieć zwłaszcza na jedno pytanie: Dlaczego istoty typowo morskie, za jakie syreny z pewnością były uważane, pojawiają się w pustynnym, pozbawionym wody krajobrazie opustoszałego Babilonu? // Łukasz Krzyszczuk

Wstęp wolny!