GRAFIKA

ALBRECHT DÜRER

ALBRECHT DÜRER - ZNACZENIE I ODDZIAŁYWANIE JEGO GRAFIKI W XVI WIEKU.

Jeden z najwybitniejszych, najbardziej wykształconych i utalentowanych artystów w dziejach sztuki, najsławniejszy przedstawiciel renesansu w Europie Północnej. Zajmował się rysunkiem, grafiką, malarstwem, teorią sztuki. Był rytownikiem stosującym wszystkie znane ówcześnie techniki graficzne ale znany jest przede wszystkim jako pierwszy wielki drzeworytnik w dziejach grafiki.

Urodził się 21 maja 1471 r. w Norymberdze, tutaj kształcił się w warsztacie złotniczym swojego ojca, gdzie opanował m.in. sztukę pracy w metalu, ważną dla miedziorytnika. Następnie, od 1486 roku, w warsztacie Michaela Wolgemuta poznał techniki malarstwa oraz ówczesną nowość – drzeworytniczą ilustrację książkową, która pojawiła się w latach sześćdziesiątych XV wieku. Norymberga stała się wówczas jednym z najważniejszych ośrodków drukarskich, co miało niewątpliwie wpływ na dalsze zainteresowania Dürera. Duże znaczenie dla rozwoju osobowości i twórczości artysty miały podróże. W latach 1490-1494 odbył uczniowską wędrówkę po Nadrenii, Alzacji i Szwajcarii odwiedzając znanych wówczas artystów i centra drukarskie. Wkrótce, doświadczenia i obserwacje z Północy Europy porównał z osiągnięciami renesansu włoskiego. Dürer był jednym z pierwszych artystów, którzy postanowili kształcić się we Włoszech, bowiem jeszcze na początku XV wieku najważniejszym, w tym rejonie centrum były Niderlandy. Wrażliwość i talent pozwoliły mu w sposób niezwykły połączyć sztukę Północy z tradycją starożytności i osiągnięciami Południa. W jego dziełach w mistrzowski sposób łączy się precyzja artysty Północy z włoskim liryzmem. Pierwszą podróż do Włoch odbył w okresie od jesień 1494 – wiosna 1495. Zaowocowała ona odkryciem nowej dla niego tematyki – mitologii, aktu oraz zainteresowaniem proporcjami ludzkiego ciała, perspektywą geometryczną. Powstały wtedy m.in. miedzioryt Święty Eustachy, dający dowód perfekcji technicznej artysty i niezwykłej przenikliwości obserwatora natury oraz Adam i Ewa – próba przedstawienia klasycznego ideału piękna. Zaś zasadom perspektywy podporządkował sceny drzeworytu Pokłon Trzech Króli. W 1498 roku stworzył cykl Apokalipsa, który uczynił go najsłynniejszym, żyjącym artystą Północnej Europy. Inspiracją powstania cyklu stała się Księga objawień. Pod względem technicznym była to rewolucja w dziedzinie drzeworytu, który dzięki mistrzowskiej kresce, natężeniom bieli i czerni, zróżnicowanej grubości cięć upodobnił się do miedziorytu. Pierwsze wydanie Apokalipsy miało formę książkową a Dürer był zarówno jej twórcą jak wydawcą. Grafiki zostały opatrzone sygnaturą artysty. Jest to pierwszy przypadek w dziejach drzeworytu, kiedy ilustracja książkowa przestała być dziedziną rzemieślniczą. Drugi pobyt we Włoszech rozwinął zainteresowanie pejzażem, portretem, scenami rodzajowymi. Artysta do perfekcji opanował techniki graficzne, zwracając się szczególne ku drzeworytowi. Wzbogacał równolegle swoją wiedzę w wielu dziedzinach życia, filozofii, religii i sztuki, co znajdowało odzwierciedlenie w wyjątkowej tematyce jego prac. Powstają dzieła charakteryzujące się doskonałością techniczną, uporządkowaniem kompozycji. Szczególnie ważnym był rok 1511, kiedy wydane zostały m.in. sławne cykle Wielka i Mała Pasja, Życie Marii i powtórnie Apokalipsa. Nad Życiem Marii (cyklem dwudziestu drzeworytów) artysta rozpoczął pracę w 1502 roku, jeszcze przed powtórnym wyjazdem do Italii, zakończył ja po powrocie, ok. 1510 roku. Tworzył także portrety, które, dzięki wspaniałej technice i psychologicznej przenikliwości artysty, są jednym ze świadectw filozofii humanizmu. Wśród osób portretowanych są postaci ówczesnego życia publicznego, z którymi artysta pozostawał w kontakcie m.in. Erazm z Rotterdamu. Dla Dürera sztuka bez wiedzy była 'mieszaniną intuicyjnych, zwykle chybionych, imitacji". Postulował więc łączenie praktyki i nauki – ćwiczenie ręki i umysłu, czego podstawą miała byś znajomość geometrii. Wiedzę teoretyczną miała uzupełniać obserwacja natury. Swoje poglądy zawarł m.in. w najsłynniejszym swoim dziele – Melencolii. Niestety, teoretyczne dzieła artysty były dla odbiorców zbyt trudne i nie miały tak dużego wpływu na jego naśladowców, jak stworzone przez niego grafiki. Twórczość Albrechta Dürera, ceniona była już za jego życia, znajdując wielu amatorów m.in. na dworach cesarza Rudolfa II, elektora bawarskiego Maksymiliana I, a także naśladowców wśród rytowników i malarzy. Nie pozostawił po sobie uczniów, ponieważ nie prowadził tradycyjnego warsztatu. Zaczęto natomiast wcześnie, krótko po powstaniu oryginałów, kopiować jego prace. Oprócz wiernych kopii powstawały prace o kompozycjach lustrzanych lub wykonywane w innej technice, bądź skali. Były to pojedyncze grafiki ale też całe cykle np. Zaślubiny Marii. Pasyjne drzeworyty czy miedzioryty stały się wręcz kanonem powtarzanym przez pokolenia rytowników i malarzy. Były inspiracją dla największych: Pasje dla Lucasa van Leydena, portrety lub sceny rodzajowe dla Lucasa Cranacha Starszego. W grafice powstawały zarówno kopie jak i parafrazy jego prac, a także ryciny wykonywane według jego rysunków bądź nawiązujące do stylistyki jego dzieł. Jednym z najsłynniejszych kopistów Dürera był Hieronymus Hopfer. Jego ryciny były tak często kopiowane, że zirytowany artysta zamieścił w edycjach swych graficznych serii ostrzeżenie dla naśladowców, których nazwał złodziejami ludzkiej pracy i talentu. Moda ta, która niekiedy irytowała mistrza, była wyrazem uznania dla jego sztuki, była potwierdzeniem jego wielkości wśród współczesnych i następców. Śmierć artysty 6 kwietnia 1528 roku nie położyła kresu jego sławie. Ryciny nadal fascynowały praktyków i teoretyków stylem, techniką, formą, a także tematyką przedstawień religijnych, pejzaży, portretów, scen rodzajowych. Odzwierciedlała ona wrażliwość twórców renesansu badających świat doczesny i ukazujących go w kształtach zgodnych ze studium natury. Mając na uwadze wielkość dokonań artystycznych Dürera oraz niekwestionowany wpływ na sztuki graficzne, autorzy ekspozycji mieli na celu ukazanie roli Albrechta Dürera w historii grafiki poprzez: wskazanie stanu tej dziedziny sztuki w momencie rozpoczęcia jego kariery artystycznej prezentację nowatorstwa i bogactwa jego rycin przedstawienie Dürerowskiego pokłosia w twórczości rytowników XVI stulecia. Na wystawie znajdzie się około 100 prac samego mistrza i naśladowców, wśród nich grafiki zwane sztychami mistrzowskimi, czyli miedzioryty powstałe w latach 1513-1514 Święty Hieronim w pracowni, Melancholia I, Rycerz śmierć i diabeł, a także Czterej jeźdźcy Apokalipsy, Adam i Ewa oraz dzieła m.in. Lucasa Cranacha Starszego, Heinricha Aldegrevera, Lucasa van Leydena, Albrechta Altdorfera, Hieronymusa Hopfera. Uzupełnieniem jest wybór obrazów np. Bruyna i Mistrza z Messkirch, dowodzących, że i dla malarzy Durer bywał autorytetem. Niektóre z dzieł pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu.