Śląsk i Ślązacy w dawnym exlibrisie

Signum Libri Decorum

Exlibris, łacińskie ex libris (z książek, z księgozbioru), książkowy znak własnościowy wklejany z reguły do wewnętrznej strony przedniej okładki, od paru wieków zadomowił się w kulturze europejskiej, a z czasem także poza jej obszarem.

Jego początki dnajdujemy w Niemczech, stamtąd bowiem pochodzą najstarsze, znane do tej pory, egzemplarze oddzielnie odbijanych znaków dokumentujących proweniencję średniowiecznych woluminów. Odkryto je w klasztorze kartuzów w Buxheim koło Memmingen w Bawarii. Pod koniec XV wieku w tamtejszej bibliotece znalazły się inkanabuły, dary wielu fundatorów tego klasztoru, ozdobione drzeworytniczymi exlibrisami.

Mniej więcej w tym samym czasie co najstarsze exlibrisy w Niemczech, powstały też exlibrisy w Szwajcarii, a w pierwszej połowie XVI wieku w innych krajach europejskich: Francji, Czechach, Polsce i we Włoszech. W drugiej połowie tego stulecia odnotowano je w Anglii.

Na Śląsku, jak do tej pory, za najstarsze ekslibrisy uznaje się znaki książkowe Andreasa von Jerina (1541-1596), na wniosek cesarza Rudolfa II obdarzonego w 1586 roku sakrą biskupią. Ów biskup był mecenasem miejscowych artystów i zasłynął dzięki trosce o podniesienie poziomu życia intelektualnego śląskiego duchowieństwa. Nakłaniał m.in. do zakładania bibliotek parafialnych. Sam posiadał znaczny księgozbiór, który ozdabiał co najmniej 9 różnymi exlibrisami. Dwa z nich eksponowano we Wrocławiu w 2002 roku. (Jan Sakwerda: z tekstu do katalogu wystawy).